Ομήρου, Οδύσσεια

Μετάφραση: Δ.Ν. Μαρωνίτης

Εκδόσεις Ινστιτούτο Νεοελληνικών Σπουδών

Ίδρυμα Μανώλη Τριανταφυλλίδη

Νιώθω κάποιο δέος να παρουσιάσω εδώ το πρώτο έπος και διαχρονικό αριστούργημα των Ελλήνων. Το ποίημα (έτσι γράφτηκε αρχικά από τον αξεπέραστο Όμηρο) με τις περιπέτειες του Οδυσσέα που επηρέασε την ανθρωπότητα.

Ο λόγος που με ενθάρρυνε να το διαβάσω και πάλι, είναι η εξαιρετική μετάφραση, που ρέει σαν παραμύθι ή σαν μυθιστόρημα, του Δημήτρη Μαρωνίτη.

Νόμιζες ότι είναι σχολικό βιβλίο;

Πολλοί από μας, διδαχτήκαμε την Οδύσσεια στο πρωτότυπο και στη μετάφρασή του στο σχολείο. Όμως, η προσπάθειά μας να καταλάβουμε πώς μεταφράζεται το πρωτότυπο, μας αποσπούσε από το περιεχόμενο. Αφαιρούσε από τη διήγηση το συναρπαστικό και καθηλωτικό της ύφος. Η μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη δεν έχει τα στοιχεία του στίχου και του ρυθμού, οπότε το κείμενο που θα ρουφήξεις δεν έχει το μέτρο του ποιήματος. Σε κερδίζει από την πρώτη σελίδα, σαν ένα μυθιστόρημα που ήθελες να διαβάσεις εδώ και χρόνια.

Μη νομίσεις ότι την ξέρεις ή ότι την θυμάσαι την Οδύσσεια. Ίσως θυμάσαι με κινηματογραφική μνήμη ορισμένες από τις περιπέτειες του ήρωα του βιβλίου. Όμως την ουσία του βιβλίου, το οικογενειακό δράμα, τα συναισθήματα που γεννάει μέσα σου η πλοκή, δεν τα έχεις ζήσει.

Στην Οδύσσεια, ο ήρωας και η πλοκή ταυτίζονται. Ο Οδυσσέας, τα πάθη του, οι περιπέτειές του και οι ατυχίες του (παρά το κοφτερό μυαλό του) είναι το ίδιο το βιβλίο.

Όμως…

Η Αθηνά είναι η δεύτερη ηρωίδα του βιβλίου.

Αυτό που θα μάθεις από μένα είναι ο ρόλος της θεάς Αθηνάς μέσα στην ιστορία. Σε κάθε στιγμή, από τον Τρωικό Πόλεμο ως τη λύτρωση του ήρωα, η Αθηνά βρίσκεται στο πλευρό του Οδυσσέα, σώζοντάς τον από το χειρότερο, βοηθώντας τον και δίνοντάς του “”φώτιση”, υπομονή, ανδρεία και εφευρετικότητα. Χωρίς την Αθηνά, όπως περιγράφει ο Όμηρος, ο Οδυσσέας θα είχε χαθεί στον όλεθρο. Επομένως κατά ένα τρόπο, το βιβλίο υμνεί τους θεούς (της εποχής), ως ευεργέτες των ανθρώπων. Χωρίς τη βούληση των θεών, άνθρωπος από μόνος του δεν σώζεται από τα δεινά.

Ποίημα; μυθιστόρημα; ή….

Θα μπορούσες να χαρακτηρίσεις αυτό το βιβλίο ως “ιστορικό μυθιστόρημα”, με τα σημερινά δεδομένα, αφού πιο πολλά μαθαίνεις για τον Τρωικό Πόλεμο και το Δούρειο Ίππο στην “Οδύσσεια” παρά στην “Ιλιάδα”. Μπορείς επίσης να το χαρακτηρίσεις ως “ταξιδιωτικό οδηγό” της εποχής εκείνης, αφού η μοίρα του ήρωα τον ταξιδεύει σε πολλούς και αδιευκρίνιστους προορισμούς. Θα μπορούσε να το χαρακτηρίσεις ως “μια ιστορία μεγάλης αγάπης” μεταξύ του Οδυσσέα και της πιστής Πηνελόπης ή, ακόμα, μια “ιστορία εκδίκησης” αφού ο ήρωας του βιβλίου εκδικείται με βίαιο θάνατο έναν προς έναν, όλους τους μνηστήρες που έτρωγαν το βιός του και διεκδικούσαν τη γυναίκα του.

Οι περιπέτειες του Οδυσσέα.

Η ιστορία του Οδυσσέα ξεκινάει σχεδόν στον εικοστό χρόνο της απουσίας του από το παλάτι και την πατρίδα του, την Ιθάκη. Ο γιος του ο Τηλέμαχος φεύγει από την Ιθάκη να επισκεφθεί στην Πύλο το βασιλιά Νέστορα και στη Σπάρτη το βασιλιά Μενέλαο (που έχει στο πλάι του πάλι τη μετανιωμένη Ελένη) μήπως μάθει νεότερα για τον αγνοούμενο πατέρα του, Οδυσσέα.

Στο μεταξύ, ο Οδυσσέας βρίσκεται στο νησί της Ωγυγίας και τον κατακρατάει η νύμφη Καλυψώ, με έρωτα δεμένο. Του τάζει να τον κάνει αθάνατο, μα εκείνος θέλει να γυρίσει στο νησί του και στην οικογένειά του. Η θεά Αθηνά, φωτίζει την Καλυψώ να αφήσει τον Οδυσσέα, ο οποίος φτιάχνει μια αυτοσχέδια σχεδία και, μετά από περιπέτειες στη θάλασσα, φτάνει στο νησί των Φαιάκων.

Οι Φαίακες τον τιμούν, του χαρίζουν δώρα και τον στέλνουν πάλι πίσω στην Ιθάκη με ένα δικό τους καράβι. Σε αυτό το σημείο, από τις διηγήσεις του Οδυσσέα στο βασιλιά Αλκίνοο των Φαιάκων, μαθαίνουμε τη σειρά των περιπετειών του Ιθακήσιου βασιλιά, αφού 10 χρόνια πέρασε πολεμώντας στην Τροία και άλλα 10 χρόνια θαλασσοδέρνοντας στα πέλαγα, χάνοντας όλους τους συντρόφους του, τα λάφυρά του και το καράβι του. Τουλάχιστον, έχει σώσει τη ζωή του.

Μετά την Τροία,

• Πρώτα πέρασε στην Ίσμαρο και δάμασε τους Κίκονες.
• Μετά βρέθηκε στα εύφορα χώματα των Λωτοφάγων.
• Ύστερα πήγε με τους συντρόφους του στον Κύκλωπα, τον οποίο τύφλωσαν και από τότε, ο πατέρας του, ο Ποσειδώνας, τους κυνηγούσε να τους βυθίσει.
• Άραξε στο νησί του Αιόλου και πήρε τον ασκό με τους φυλακισμένους ανέμους – που άμυαλα οι σύντροφοί του άνοιξαν.
• Έφτασε στους Λαιστρυγόνες που αφάνισαν τα καράβια του, εκτός από ένα, το δικό του.
• Η θάλασσα τον έφερε στο νησί της Αίας, με την σατανική Κίρκη που με τα βοτάνια της, μετέτρεπε τους ανθρώπους σε ζώα. Εκείνη σοφίστηκε τον πολυμήχανο δόλο να τον στείλει στον Άδη.
• Η κατάβασή του στον Άδη, να πάρει χρησμό για το μέλλον του από το μάντη Τειρεσία. Εκεί συνάντησε τις ψυχές των συντρόφων του από την Τροία και της μάνας του που, φεύγοντας για τον πόλεμο την είχε αποχωριστεί ζωντανή.
• Πέρασε από τις Σειρήνες και μετά από τη Σκύλα και τη Χάρυβδη.
• Βγήκαν στο νησί της Θρηνακίας, όπου οι σύντροφοί του έσφαξαν τα βόδια του Ήλιου και μόνο ο ίδιος ξέφυγε τη μοίρα του θανάτου, όταν ο Δίας με τ’ αστροπελέκι του συνέτριψε το καράβι του.
• Βρέθηκε στο νησί της Ωγυγίας, της νύμφης Καλυψώς (η οποία τον κατακράτησε για τρία χρόνια, τάζοντάς του να τον κάνει αθάνατο).
• Τέλος, ναυαγός, η θάλασσα τον “ξέρασε” στο νησί των Φαιάκων, όπου τον ανακάλυψε η αρχόντισσα Ναυσικά, η κόρη του βασιλιά Αλκίνοου. Οι Φαίακες τον έστειλαν στην Ιθάκη.
• Η πιο συγκινητική στιγμή είναι το κεφάλαιο που, ο ατρόμητος Οδυσσέας κατεβαίνει στον Άδη. Ο αναγνώστης, σίγουρα θα συγκινηθεί από τους διαλόγους με τις αδικοχαμένες ψυχές των συντρόφων του, της μητέρας του, του βασιλιά Αγαμέμνονα (που τον σκότωσε ο εραστής της γυναίκας του, Αίγιστος).

Τα συναισθήματα του αναγνώστη.

Όμως, τα συναισθήματα που σε συντροφεύουν σε όλο το βιβλίο είναι η αγωνία για το παρακάτω, η αγανάκτηση για το θράσος των μνηστήρων, η χαρά από την πίστη της οικογένειας στην “ανάμνηση” του Οδυσσέα, η συμπάθεια για την αφοσίωση των πιστών δούλων και η ανακούφιση με την κορύφωση του δράματος στην βίαια εκδίκηση του ήρωα, που θριαμβεύει και εδώ.

Οδυσσέας, η προσωποποίηση του Έλληνα.

Ο Όμηρος και στη μετάφρασή του ο Δημήτρης Μαρωνίτης, δίνουν αυτούς τους χαρακτηρισμούς στον Οδυσσέα: πολύγνωμος, δολοπλόκος, πανούργος, πολυμήχανος, εύστροφος, έξυπνος, γνωστικός, ξύπνιος, πολύστροφος, αχόρταγος στους δόλους, πολύβουλος, ασυναγώνιστο μυαλό, γενναίος πολεμιστής, με κατανόηση για τους ανθρώπους.

Είναι ο άνθρωπος από όλους τους Αχαιούς που σκέφτηκε και έβαλε σε εφαρμογή το Δούρειο Ίππο, που κούρσεψε την Τροία. Είναι ο άνθρωπος που έδεσε τους συντρόφους του με κλαριά λυγαριάς κάτω από την κοιλιά των προβάτων για να γλυτώσουν από τα χέρια του Κύκλωπα. Είναι ο άνθρωπος που είχε την ψυχραιμία να πιαστεί από μια αγριοσυκιά και να περιμένει υπομονετικά να ξεράσει η θάλασσα από τον αφρό το βυθισμένο του καράβι και να πέσει πάνω στην καρίνα του πλοίου, γλυτώνοντας από τη Χάρυβδη.

Αυτός ο άνθρωπος, αυτό το αρχέτυπο, είναι η προσωποποίηση της ιδιοσυγκρασίας του Έλληνα. Η πονηριά και η εφευρετικότητα που μας χαρακτηρίζει ως λαό ( γι’ αυτό και πληρώνουμε πικρά για τα λάθη μας) έλκει την καταγωγή της από την εποχή του Χαλκού. Ίδιοι και όμοιοι, δεν έχουμε αλλάξει!

Ευχαριστώ τον μεταφραστή.

Εύφημη μνεία για τη μετάφραση του Δημήτρη Μαρωνίτη. Οι όμορφες λέξεις που έχει επιλέξει, η απόδοση των εικόνων με τις φράσεις του, η μεταφορά στο σήμερα ενός διαχρονικού αριστουργήματος, όλα κάνουν τη συγκεκριμένη “Οδύσσεια”, ένα μαγνήτη της λογοτεχνίας για τον αναγνώστη της εποχής μας, καταρρίπτοντας το μύθο του σχολικού και, άρα, “βαρετού” βιβλίου. Ευχαριστούμε πολύ!

Η γνώμη μου για την Οδύσσεια.

Κάθε Έλληνας, φίλος του βιβλίου ή μη, αξίζει να διαβάσει αυτό το έργο. Θα μάθει, μέσα από την Οδύσσεια, πολλά για τον εαυτό του, για το λαό της χώρας μας, τη ναυτική μας παράδοση, την αξία της οικογένειας που έχουμε ψηλά στο αξιακό μας σύστημα… και θα περάσει συναρπαστικά!

Πηγή: www.tsemperlidou.gr